Er overlijden jaarlijks mensen in de bouw, maar ook mensen van de bouw. Ik zal dit voor u duiden aan de hand van wat ik zeer belangrijk vind: de gevaarlijke stoffen die op de lange termijn vaak een dodelijk effect hebben op de gezondheid.
Een onderschat risico in de bouw
Langdurige blootstelling aan ‘onzichtbare’ kleine hoeveelheden stofdeeltjes met een minuscule fijnheid die zich jarenlang blijven ophopen in de longen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan kwarts, chroom 6 of gassen. Dat kan heel lang goed gaan, aangezien onze longen een enorme restcapaciteit hebben.
We gebruiken normaal tussen de 10-20% van onze longcapaciteit en tot maar 45% van de capaciteit bij inspanning.
De longen kunnen dus aardig ‘vollopen’ met stofdeeltjes, zonder dat we daar direct last van hebben. Uiteindelijk snoept het steeds meer af van de restcapaciteit, totdat deze op is. Het lichaam kan dus lang omgaan met stoffen, maar je krijgt ze niet meer uit je lijf. Het zit langdurig ingekapseld en op een gegeven moment moet het eruit.
Dat is het moment dat de gezondheidsproblemen ontstaan door ongecontroleerde celsplitsing, wat veelal resulteert in de diagnose kanker.
Fijnstof = Schadelijk
Het gemiddeld aantal ‘zichtbare’ dodelijke ongevallen (door actieve werkzaamheden op de bouwplaats) ligt rond de twintig doden per jaar en voor alle sectoren bij elkaar circa 80 doden per jaar. Dat is op zich al een te hoog aantal, want ieder overlijden is er één teveel.
Wanneer we echter gaan kijken naar het aantal doden als gevolg van gevaarlijke stoffen, dan spreken we over een enorm aantal van 3000 doden per jaar. Van deze groep overlijdt ongeveer 80% na hun pensioen. Buiten het zicht van de maatschappij, buiten de kranten en buiten de bouwhekken. Wanneer we dan kijken naar de 20% die voor hun pensioen overlijden, dan hebben we het ook over een enorm aantal van 600 doden.
Daarbij staan de gemiddeld 80 doden door zichtbare onveilige situaties in schril contrast.
De veiligheids-focus is echter gericht op het voorkomen van deze dodelijke ongevallen. Daar is een logische verklaring voor, want een dodelijk ongeval op de werkplek is enorm heftig. Het laat een diepe indruk achter op alle aanwezigen en de direct betrokkenen.
Als we echter kijken naar het preventief voorkomen van de meeste slachtoffers, zouden we onszelf de vraag moeten stellen of niet beter een mondkapje verplicht moeten stellen in plaats van bijvoorbeeld een veiligheidshelm.
Ik zou derhalve willen pleiten voor een duidelijk veiligheidsbeleid, waarbij veiligheidsbewustzijn, maar ook gezondheidsbewustzijn belangrijke focusgebieden zijn.
Veiligheidsbewustzijn
Hier ligt de focus op de zichtbare onveilige situaties en onveilige handelingen, waarbij een acuut veiligheidsrisico aanwezig is. Dit richt zich met name op algemene veiligheidskennis, werken op hoogte, steigers, zaag-training, etc… Hoe ben je iedere dag bewust aanwezig op jouw werkplek en zorg je voor je eigen fysieke veiligheid en die van de overige collega’s aanwezig op de bouwplaats.
De huidige veiligheidskundigen worden ook opgeleid om op dit vlak de juiste constateringen te kunnen doen met betrekking tot zichtbare onveilige situaties met een mogelijk acuut veiligheidsrisico. Dat blijkt tevens uit het feit dat ongeveer 97% van de constateringen toegeschreven worden aan deze categorie.
Gezondheidsbewustzijn
Dit zou ik een zeer interessante en noodzakelijke toevoeging vinden als we het hebben over onveilige situaties en onveilig handelen. Want onveilig gaat ook over de gezondheidsrisico’s voor jouw lichaam en jouw mentale gesteldheid. Hieronder vallen wat mij betreft gevaarlijke stoffen, fysieke belasting en agressie & emotie op de bouwplaats. Want ook de sociale veiligheid moeten we zien als een belangrijk element voor de mentale gezondheid.
Qua gezondheid hebben we reeds geconstateerd dat de gevaarlijke stoffen op lange termijn enorm schadelijk zijn. Wanneer we kijken naar de constateringen op gevaarlijke stoffen door de veiligheidskundigen komen we slechts tot 3% van het totaal aan constateringen.
Hier moeten we in de opleiding van de veiligheidskundigen nog belangrijke stappen zetten om deze belangrijke constateringen wel te kunnen doen. Daarnaast kan meer focus op de fysieke belasting een positieve uitwerking hebben in het ziekteverzuim. De kosten die je hier kunt besparen, kun je investeren in het beter begeleiden en uitrusten van je medewerkers op de bouwplaats.
“Ik zou graag zien dat we een ‘Stoppen met roken”-campagne voor de bouw organiseren, aangezien roken een factor 8-10 vertegenwoordigd in combinatie met gevaarlijke stoffen. Door roken zijn de longen chronisch ontstoken, waardoor de trilhaartjes niet werken. Het immuunsysteem ligt hierdoor lam, waardoor het zelfreinigend vermogen van het lichaam is uitgezet. Stoppen met roken is dus cruciaal, wanneer je veelvuldig in aanraking kan komen met gevaarlijke stoffen, aldus Pieter Boer.
Veiligheidsbewustzijn versus gezondheidsbewustzijn
Om te duiden dat een onderscheid tussen veiligheidsconstateringen en gezondheidsconstateringen wenselijk is, wil ik een voorbeeld met u delen. In de bovenstaande foto ziet u een zaagmachine in een ‘afgesloten ruimte’. De doorsnee en minder ervaren veiligheidskundige zal constateren dat er mogelijk ‘struikelgevaar’ is en zal adviseren om de werkplek op te ruimen. Wanneer we echter goed kijken naar de foto, dan moeten we eerder andere constateringen trekken.
We zien namelijk dat de afzuigkap van de zaagmachine te hoog is afgesteld. Dat betekent dat deze geen afzuigcapaciteit meer heeft, maar gaat fungeren als een ‘blaasmachine’. De houtstof wordt dus letterlijk in het gezicht geblazen van de gebruiker. Wanneer deze dit veelvuldig doet, zullen de schadelijke gevolgen op de lange termijn enorm zijn.
Het is een klein voorbeeld dat je met dezelfde waarneming verschillende constateringen kunt doen. Tevens moet je de vraag stellen of opruimen in deze situatie belangrijker is dan het juist afstellen van de afzuigkap.
Bronaanpak afhankelijk van disruptieve innovaties
Als we veiligheids- en gezondheidsbewustzijn daadwerkelijk willen borgen, dan zullen we met elkaar meer moeten inzetten op de bronaanpak. Hoe kunnen we bij of zelfs voor de bron voorkomen dat gevaarlijke stoffen kunnen ontstaan? Het vraagt om een compleet andere benadering van hele dagelijkse werkzaamheden op een bouwplaats.
Bijvoorbeeld het maken van een gaatje. Hoe kunnen we een gat maken, zonder dat we hoeven te boren, zodat het vrijkomen van gevaarlijke stoffen wordt voorkomen? Dat moeten we niet aan de bouwplaats, bouwbedrijven of belangenclubs vragen. Dit soort uitdagingen moeten we samen met studenten aangaan, die weinig affiniteit hebben met de praktijk. Die op een andere manier puur kunnen kijken naar de opgave: bijvoorbeeld het maken van een gat en het splijten van hout (zonder te zagen). Welke nieuwe methodes kunnen zij bedenken die mogelijk een alternatief kunnen bieden op de huidige manier van werken.
Meer informatie over bronaanpak vind je op www.bronaanpak.nl
Verder door ontwikkelen?
Daarnaast kun je ook kijken naar het gehele proces van het ontwerp tot het aanleveren van de materialen. Kunnen we het prefab zo ver doorvoeren dat de materialen worden aangeleverd met alle voorgeboorde gaten? En kan dit in een logische manier worden aangeboden, zodat de bouwplaats hier effectief mee kan bouwen? Moet het met gaten, of zijn er ook andere bevestigingsmogelijkheden?
De cirkelzaag werkt al sinds 1777 op precies dezelfde manier. Daar moeten we mijns inziens toch een verbeterslag op kunnen toepassen. Hoe maak je als eerste stap van de huidige cirkelzaag een stofvrije cirkelzaag, waarbij we de afzuigkap wellicht vervangen door een vacuüm-oplossing aan de onderzijde.
Elon Musk heeft de auto opnieuw uitgevonden door een elektrische auto te ontwikkelen. Dit soort disruptieve oplossingen moeten voor de bouw ook mogelijk zijn.
Student bedenkt nieuwe oplossing
Sloop is een rommelige aangelegenheid – het proces vereist niet alleen zware machines en produceert stofwolken, maar het resulteert ook in gigantische hopen puin die vaak rechtstreeks naar de stortplaats gaan. Omer Haciomeroglu, een student aan het Zweedse Umeå Institute of Design, heeft Ero ontworpen – een robot die beton op een energie-efficiënte manier recyclet en ter plekke scheidt van betonstaal en ander vuil. Het project won in 2013 de International Design Excellence Award (IDEA) in de categorie Student Designs. Het ontwerp van Omer vind je hier.
Natuurlijk kost het ontwerpen van nieuwe machines en andere innovaties een hoop geld. Maar dat mag gezien het aantal sterfgevallen niet de reden zijn dat we blijven doen, wat we al deden. Als je als branche zegt je hard te willen maken voor 0 doden in de bouw, dan hebben we het jaarlijks over 3080 doden die je wilt voorkomen. Zet als branche hard in op zowel veiligheids- als gezondheidsbewustzijn. Samen de kosten dragen voor echte verandering is de beste investering in het voorkomen van sterfgevallen en de jaarlijks terugkerende ziektekosten. Misschien wel het beste verdienmodel in tijden van flinterdunne marges.
Help! Het MKB bouwbedrijf verzuipt…
Een onderzoek naar het voorkomen van gevaarlijke stoffen in de bouw.
Door: Pieter de Boer & Johan Timmerman
Een groot aantal oplossingen voor het gevaarlijke stoffenprobleem van het MKB bouwbedrijf zijn beschikbaar, maar voor slechts een aantal heeft zij zelf de regie. er ligt een forse en urgente taak voor de branche, de overheid, fabrikanten en leveranciers om het MKB op passende wijze oplossingen en ondersteuning aan te bieden bij het opzetten van een goed gevaarlijke stoffenbeleid.
Download de scriptie hier of bezoek de website: www.bronaanpak.nl.
